Η πολιτισμική και παιδαγωγική μεγαλουργία της Μοσχοπόλεως
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Ιστορία της Βορείου Ηπείρου (Μέρος 8-ο)
Παράλληλα όμως με το Αργυρόκαστρο διάχυτη ήταν η πνευματική και πολιτισμική ευκρασία και στην περιοχή της Κορυτσάς. Σε ανάλογο του Αργυροκάστρου υπόμνημα προς την Διάσκεψη του Λονδίνου, οι αντιπρόσωποι Κορυτσάς, Μοσχοπόλεως, Βιγλίστης, Κολωνίας» τονίζουν εμφατικά για να τεκμηριώσουν την ελληνικότητα της Β. Ηπείρου «Όσον αφορά εις τα σχολεία οι διατηρούντες κώδικες αναφέρουσι ότι σχολεία ελληνικά λειτουργούν σαν τακτικώς εν τόπω ημών από του 1700 έτους ….. Σήμερον εν Κορυτσά λειτουργούσι τακτικώς : (1) Εν κλασσικόν Γυμνάσιον εξ τάξεων (6) μετά 100 μαθητών (2) δυο αστικαί σχολαί μετά 650 μαθητών (3) Εν παρθεναγωγείον μετά 750 μαθητών και (4) Δυο νηπιαγωγεία μετά 700 νηπίων. Ούτω το όλον των μαθητών και μαθητριών ανέρχονται εις 2200, το δε διδάσκον προσωπικόν συνιστάται εκ 10 καθηγητών, 14 διδασκαλισσών, 13 διδασκάλων και 5 νηπιαγωγών. Εν όλω 42 προσώπων. Δαπάνη ετήσια εκ φράγκων 70.000 συντηρεί τα εν λόγω σχολεία. Οσαύτως εις τα πέριξ της Κορυτσάς λειτουργούσι 120 σχολεία μετά 180 διδασκάλων και 10.000 μαθητών.
Ωστόσο όμως πέρα από την σημαντικότατη αυτή εκπαιδευτική και πολιτισμική άνθηση των πιο πάνω αναφερομένων περιοχών το δεσπόζον κέντρο της πολιτισμικής και παιδαγωγικής άνθησης του οποίου το θάμπος και το φέγγος εξετείνετο σε όλη την ελλαδική επικράτεια, ήταν η Μοσχόπολη της Κορυτσάς. Η Μοσχόπολη γνώρισε συνεπικουρούμενη και από άλλες κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους τέτοια πνευματική και παιδαγωγική μεγαλουργία, που όμοιά της δεν θα συναντήσουμε πολλές φορές στην μαρτυρική πορεία του ελληνισμού στην αχανή λεωφόρο του χρόνου. Αλλά ας δούμε διεξοδικότερα τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της Μοσχόπολης στα χρόνια της οθωμανικής δουλείας. Κατά τα μέσα του 18-ου αιώνα η Μοσχόπολη αριθμούσε 60.000 κατοίκους. Χαρακτηριστικό ακόμα στοιχείο της πολιτισμικής άνθησης της Μοσχόπολης αυτή την ηθικά μεγαλουργό περίοδό της, είναι η ύπαρξη 24 εκκλησιών, από τις οποίες οι 15 είναι περικαλλείς, μεγαλοπρεπείς και καλλιμάρμαροι, επενδυμένοι εσωτερικά με σπάνια κειμήλια και θησαυρούς της ορθοδοξίας. Όμως το σημείο καμπής που θα καταστήσει ορόσημο την Μοσχόπολη σε όλο το ελλαδικό χώρο και εξ αυτού θα της προσδώσουν το προσωνύμιο «Μικρό Παρίσι», είναι η απαράμιλλη εκπαιδευτική της άνθηση και πρωτοπορία. Είχε σωρεύσει τότε η σπουδαία αυτή κοιτίδα του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού, μερικούς εκ των σπουδαιοτέρων δασκάλων του γένους, που ήταν και Μοσχοπολίτες την καταγωγή και αποτελούσαν σημαντικό πόλο έλξης για τους λάτρεις της ελληνικής παιδείας. Στα σχολεία της Μοσχοπόλεως έρχονταν μαθητές από όλες τις περιοχές του υπόδουλου γένους για να εγκολπωθούν την ελληνική παιδεία. Ως κεντρικό και πιο προηγμένο παιδαγωγικό κέντρο της Μοσχόπολης θεωρείτο η «Νέα Ακαδημία» την οποία τίμησαν με τα εκπαιδευτικό κύρος και ήθος τους, σπουδαίοι έλληνες δάσκαλοι.
Πέρα από το υψηλής στάθμης εκπαιδευτικό της προσωπικό η «Νέα Ακαδημία» διέθετε και μια πλούσια και με σπανίας αξίας για την εποχή της εκπαιδευτικά βοηθήματα Βιβλιοθήκη. Το κτίριο της «Νέας Ακαδημίας» ήταν περίτεχνα οικοδομημένο με πολύτιμα μάρμαρα και πέτρες και δέσποζε αισθητικά στην ευρύτερη περιοχή της Μοσχοπόλεως. Στην είσοδο του επιβλητικού κτιρίου είχε τοποθετηθεί το επίγραμμα «Ο άκρατος στολισμός της πόλεως, η ευκοσμία των ηθών, το φως της εκκλησίας». Αλλά και μια ακόμα παράμετρος καταδεικνύει την εκπαιδευτική πρωτοπορία και μεγαλουργία της Μοσχοπόλεως. Η «Νέα Ακαδημία» της διέθετε το δεύτερο μετά αυτό του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Τυπογραφείο, σε όλη την ελληνική επικράτεια. Στο τυπογραφείο της «Νέας Ακαδημίας» εκδόθηκαν περί τους εξήντα τόμους, εκ των οποίων διασώζονται σήμερα οι είκοσι. Αλλά στον πνευματικό Παρνασσό και την πολιτισμική άνθηση της Μοσχοπόλεως αποδίδεται και η πρώτη απόπειρα δημιουργίας αλφαβήτου της αλβανικής γλώσσας. Ο διακεκριμένος καθηγητής της «Νέας Ααδημίας» και επιφανής τυπογράφος Γρηγόρης Κωνσταντινίδης μεταφράζει την Αγία Γραφή στα Αλβανικά και παράλληλα εισαγάγει αλβανικό αλφάβητο στηριζόμενο στα ελληνικά ιδεογράμματα.
Μια ακόμα προσπάθεια δημιουργίας αλβανικού αλφαβήτου επιχειρεί στηριζόμενος και αυτός στο ελληνικό και ο πρύτανης της «Νέας Ακαδημίας» Θεόδωρος Καβαλιώτης. Συνακόλουθα ο Καβαλιώτης δημιουργεί τρίγλωσσο λεξικό ήτοι έλληνο-αλβανικο-βλάχικο. Εδραζόμενος σ΄ αυτό το λεξικό θα επιχειρήσει ο Γρηγόριος Αργυροκαστρίτης – εν συνεχεία επίσκοπος Ευβοίας- να μεταφράσει την Αγία Γραφή στην Τοσκική, με την επικουρία ελληνικών χαρακτήρων. Ωστόσο αυτή η ελληνογενής μορφή του αλβανικού αλφαβήτου, θα απαλειφθεί στο Συνέδριο του Μοναστηρίου το 1908 και με την αρωγή της ανθελληνικής προπαγάνδας, οπότε και υιοθετήθηκε το σημερινό λατινικό αλβανικό αλφάβητο. Όλη αυτή όμως η πνευματική και εκπαιδευτική μεγαλουργία της Μοσχοπόλεως που αφυπνίζει με τα λαμπρά γράμματά της, όλο το γένος, υποδαυλίζει το μίσος των Τούρκων και της ανθελληνικής προπαγάνδας στα ευρωπαϊκά σαλόνια, οπότε και εκπονείται σχέδιο για την ισοπέδωσή της. Την ζητούμενη αφορμή στους Τούρκους θα δώσει η πατριωτική συμμετοχή των Μοσχοπολιτών στα Ορλωφικά το 1770. Οι τουρκαλβανοί μετά από αυτό το γεγονός εξαπέλυσαν αλλεπάλληλες επιθέσεις και ισοπέδωσαν την Μοσχόπολη, εξαναγκάζοντας το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού σε φυγή. Έστω και μέσα σ΄ αυτή την οδυνηρή θέση οι Μοσχοπολίτες με περίσσεια θάρρους αγωνίστηκαν υπέρ βωμών και εστιών και προσπάθησαν στο μέτρο του εφικτού, να ανασυστήσουν και διατηρήσουν ζωντανά τα περίφημα ακμάζοντα σχολεία τους.
Το τελειωτικό χτύπημα στην ιστορική Μοσχόπολη δόθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 1916 από τον αιμοδιψή Σαλή Μπούτκα , ο οποίος με ορδές διψασμένων για μίσος και εκδικητική μανία κατά του ελληνισμού τουρκαλβανών, κινήθηκε εναντίον της Μοσχόπολης, δολοφόνησε την πλειονότητα των κατοίκων της και πυρπόλησε την πόλη, καθιστώντας την κρανίου τόπο. Ένα ταπεινό και φτωχικό αγροτικό χωριό στις μέρες μας, θυμίζει ότι απέμεινε από την άλλοτε ιστορική κραταιά εκπαιδευτική μεγαλουργία και πολιτισμική άνθηση της Μοσχόπολης. Και μοίρα τραγική ένας άψυχος σωρός από τις περίτεχνες πέτρες και τα μάρμαρα που άλλοτε συνέθεταν το μεγαλοπρεπές και περικαλλές κτίριο της «Νέας Ακαδημίας», υπομνίζει στον ενεό επισκέπτη την πολιτισμική μεγαλουργία, της άλλοτε ακμάζουσας πνευματικής αυτής εστίας του ελληνισμού. Στη φωτογραφία, η ιερά μονή του Τιμίου Προδρόμου, το 1769 στην Μοσχόπολη. Συνεχίζεται …
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.gr