Αμπελόκηποι – Γουδί - Ιλίσσια (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Με έντονο το σποιχείο της προσφυγικής καταγωγής των κατοίκων της, αλλά και συνυφασμένη με σπουδαίες ιστορικές μνήμες, η συνοικία των Αμπελοκήπων. Εως και το πέρας του 19-ου αιώνα οι Αμπελόκηποι αποτελούσαν εξοχική κατοικία της Αθήνας. Διάστικτη απο πυκνή βλάστηση κήπους και αμπελια. Σ΄αυτήν κατέφευγαν οι Αθηναίοι για να αγοράσουν απο τους παραγωγούς τα φρούτα και τα λαχανικά τους.Η δόμηση στα πρώτα χρόνια ήταν αραιή και τα λίγα σπίτια που υπήρχαν ήταν αγροτικές κατοικίες και παραθεριστικές επαύλεις. Με χαρακτητιστικότερη βεβαίως την έπαυλη Θών. Ορόσημο για την οικιστική εξέλιξη της περιοχής το 1926. Οι Αμπελόκηποι τότε εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης της Αθήνας και ξεκίνησε η οικιστική τους ανασυγκρότηση. Σ΄αυτούς συνέρρευσαν μεγάλες μάζες του προσφυγικού στοιχεία, αλλά και πλήθος αναπήρων απο την μικρασιαική εκστρατεία. Κομβική οδική αρτηρία των Αμπελοκήπων είναι η οδός της Λουίζης Ριανκούρ, που ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν της φιέλληληνος Λουίζης Ντε Ριανκούρ. Η έξοχη αυτή ηθικά Γαλλίδα απο νεαρή ηλικία εξεδήλωσε φιλελληνικά αισθήματα. Αυτοδίδακτη και με την ορμέμφυτη φιλομάθειά της έμαθε ελληνικά μόνη της, ενώ την γοήτευε το εθνικοαπελευθερωτικό όραμα του αλύτωτου ελληνισμού. Παντρεύτηκε τον κόμη Ριανκούρ και απέκτησε μαζί του έναν γιό. Ξεχωριστό ενδιαφέρον εκδήλωσε για τον Μακεδονικόα αγώνα του οποίου εξελίχθηκε σε λάτρη. Σ΄αυτό το πλαίσιο το 1900 εντάχθηκε στην πατριωτική εταιρεία «Ο Ελληνισμός» που κεντρικό της μέλημα είχε την διαφύλαξη της ελληνικότητας της Μακεδονίας μας. Αφότου απεβίωσε ο σύζυγός της ήλθε στην Ελλάδα με τον γιό της Ραούλ και αφιερώθηκε στις αξίες και τις ιδέες του ελληνισμού. Ήλθε σε επαφή με τον απαράμιλλο Παύλο Μελά και μυήθηκε βαθιά στους σκοπούς του Μακεδονικού αγώνα. Πρός αυτή την κατεύθυνση βοήθησε με όλη την ηθική ικμάδα, αλλά και τους οικονομικούς της πόρους για την απελευθέρωση της Μακεδονίας μας. Στον δρόμο της Λουίζης Ριανκούρ που φέρει τιμητικά το όνομά της, σε μεγαλοπρεπές οίκημα της ιδοκτησίας της στέγαζε και προσέτρεχε οικονομικά παιδιά Μακεδονομάχων, ενώ ανάπτυξε πράλληλα πολυεπίπεδο φιλανθρωπικό έργο. Με Βασιλικό Διάταγμα έλαβε την ιθαγένεια ελληνίδος πολίτου, όπως επίσης και ο γιός της Ραούλ. Απεβίωσε πλήρης δόξης και ημερώνσε ηλικία 95 ετών στις 27 Φεβρουαρίου του 1941.Παραθέτουμε παρακάτω μερικά χαρακτηριστικά οικήματα των Αμπελοκήπων άρρηκτα συνδεδεμένα με το πολιτισμικό και ιστορικό φορτίο της Αθήνας.
Έπαυλις «Όασις»- Πύργος «Απόλλων»
Η παραπάνω έπαυλις υφίστατο στην διασταύρωση των οδών Πανόρμου και Λουίζης Ριανκούρ ανήκε στην ιδοκτησία Καστριώτη ή Εγκαστρωμένου. Μεταβιβάστηκε στην οικογένεια Καστριώτη, ως προικείον της Αναστασίας Παυλίδη, εγγονής του επιφανούς πυριτοδοποιού της εθνεγερσίας Αλέξη Παυλή που κατείχε πολλά αγροκτήματα στην περιοχή των Αμπελοκήπων. Το 1885 οικοδομήθηκε στον χώρο απο την οικογένεια Παυλίδη κυνηγετικό περίπτερο που στην συνέχεια ανακαστασκευάστηκε σε έπαυλη. Η τελευταία κατεδαφίστηκε το 1966. Στην θέση της ανηγέρθη ο πύργος «Απόλλων» που συνιστά και τον πρώτο ουρανοξύστη της Αθήνας. Αποτελείται απο 24 πατώματα με πλήθος κατοικιών.
Κοργιαλένειο- Μπενάκειο Νοσοκομείο, «Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός»
Το γνωστό μας νοσοκομείο ευρίσκεται επι της οδού Ερυθρού Σταυρού 1. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του Αρ. Μπαλάνου και με την οικονομική χορηγία των Μαρίνου Κοργιαλένιου και Εμμανουλ Μπενάκη. Πρός τιμήν τους εξάλλου πήρε και το όνομα «Κοργιαλένειο- Μπενάκειο Νοσοκομείο». Το νοσοκομείο παραδόθηκε στο κοινό το 1930, ταυτισμένο με τους σκοπούς του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού που ιδρύθηκε το 1877.
Πτωχοκομείο και Γηροκομείο Αθηνών
Το πτωχοκομείο βρίσκεται επι της οδού Κηφισίας 137. Συστήθηκε απο την «Εν Αθήναις Ελεήμονα Εταιρεία» η οποία ιδρύθηκε με κοινωφελείς φιλανθρωπικούς σκοπούς το 1865.Το πτωχοκομείο αρχικά φιλοξενήθηκε στην οικία Τράιμπερ επι της οδού Ερμού. Μεθύστερα στεγάστηκε σε κτίριο επι της οδού Βασιλίσσης Σοφίας απέναντι απο την «Ριζάρειο Σχολή» σε χώρο -στον οποίο σήμερα βρίσκεται η πρσβεία της Μεγάλης Βρετανίας- που παραχώρησε η Μονή Πετράκη. Με οικονομικές χορηγίες του μεγαλεπιχειρηματία Ανδρέα Συγγρού οικοδομήκαν μονοώροφα κτίρια, καθώς και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Αργότερα το 1903 πάλι με την οικονομική αρωγή του Ανδ. Συγγρού αποκτήθηκε το οικόπεδο στη Λεωφόρο Κηφισίας και οικοδμομήθηκαν τα πέντε πρώτα λιθόκτιστα κτίριά του, αλλά και ο ναός του Αγίου Ανδρέου. Το νέο συγκρότημα ξεκίνησε την λειτουργία του το 1907 για να επακολουθήσει η ανοικοδόμηση και άλλων κτιρίων. Το 1920 οικοδομήθηκε το «Ευγηρίας Πρόνοια» με χορηγία του Ευστράτιου Λάμψα, ιδιοκτήτη εν άλλοις του ξενοδοχείου της «Μεγάλης Βρετανίας». Ο συνοικισμός του Γηροκομείου κατακλύσθηκε απο το προσφυγικό στοιχείο.
Ιλίσσια
Η συνοικία των Ιλισσίων είναι νοητά πίσω απο το ξενοδοχείο «Χίλτον».Οριοθετείται απο τις οδούς Παπαδιαμαντοπούλου, Λαοδικείας και Βασιλίσσης Σοφίας. Ως ονμοματοδοσία περιοχής εμπεδώθηκε απο τις αρχές του 20-ου αιώνα, οπότε και ξεκίνησε η περιοχή να ανοικοδομείται. Η προέκταση της περιοχής ονομαζόμενη ως «Άνω Ιλίσσια» επεκτείνεται μέχρι την Πολυτεχνειούπολη.
Νοσοκομείο Αφροδίσων και Δερματικών Νόσων «Ανδρέας Συγγρός»
Τα Ιλίσσια είναι ταυτισμένα με το μεγαλύτερο δερματολογικό νοσοκομείο στην Ελλάδα «Ανδρέας Συγγρός». Το νοσοκεομείο βρίσκεται επι της οδού Ίωνος Δραγούμη 5. Οικοδομήθηκε το διάστημα 1908-1910 απο την σύζυγο του μεγαλεπιχειρηματία Ανδρέα Συγγρού Ιφιγένεια στην μνήμη του ανδρός της, σε σχέδια του Ανδρέα Μεταξά και σε οικόπεδο που παραχώρησε για τον σκοπό αυτό η Μονή Πετράκη. Το 1921 το νοσοκομείο δωρήθηκε στο ελληνικό δημόσιο. Η λειτουργία του νοσοκομείου έγινε το 1912 και αποτέλεσε πρωτοπόρο του είδους του. Στον ίδιο χώρο του νοσοκομείου φιλοξενείται και το Μουσείο Κέρινων Προπλασμάτων Αφροδίσιων και Δερματικών Νόσων, το οποίο συνιστά απο τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Τα ομοιώματα δημιουργήθηκαν με την έλευση του 20-ου αιώνα για την μαθητεία των ιατρών. Το νοσοκομείο προυφίστατο στην Αθήνα απο το 1850 και περιπλανήθηκε πολλές φορές χωροταξικά, μέχρι να εγκατασταθεί οριστικά στα Ιλίσσια.
Γουδή
Η συνοικία του Γουδή βρίσκεται δεξιά των Αμπελοκήπων και αποτέλεσε τα παλαιότερα χρόνια χώρο αναψυχής. Η περιοχή ονοματοδοτήθηκε απο την ομώνυμη οικογένεια Γουδή που αίρει τις ρίζες της στα χρόνια του Μεσαίωνα.Αρχικά η ονομασία γράφονταν με «ι» -γιώτα αντί του σωστού Γουδή και η γραφή αυτή διατηρούνταν για να διαφυλαχθούν οι ιστορικές μνήμες του «Κινήματος στο Γουδί» το 1909 με τον συνταγματάρχη Ζορμπά και τον αντισυνταγματάρχη Πακίτο Ζυμπρακάκη, αλλά και την οδυνηρή ακόμα «Εκτέλεση των έξ» το 1922. Η περιοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη μερικών εκ των μεγαλύτερων νοσοκομείων της χώρας. Στου Γουδή λοιπόν βρίσκονται τα :
Νοσοκομείο «Λαικό» (Αγίου Θωμά 17)
Δημιουργήθηκε το 1933.
Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» (Θηβών και Παπαδιαμαντοπούλου)
Ιδρύθηκε το 1896 με την ηθική πρωτοβουλία της πριγκίπισσας Σοφίας και χρήματα που μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο. Τα εγκαίνια του νοσοκομείου έγιναν το 1900.
Νοσοκομείο Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαίας Κυριακού» (Θηβών και Λεβαδείας 3)
Οικοδομήθηκε το διάστημα 1936-1938 σε σχέδια του Ι. Αντωνιάδη και το οποίο ξεκίνησε την λειτουργία του το 1938.Το δεύτερο αυτό παιδιατρικό νοσοκομείο κτίστηκε στο οικόπεδο που πρόσφερε το νοσοκομείο «Αγία Σοφία» και με την οικονομική χορηγία των Παναγιώτη και Αγλαίας Κυριακού.
Στην περιοχή του Γουδή ακόμα βρίσκεται και η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (Μικράς Ασίας 75), μια συστοιχία κτιρίων που οικοδομήθηκαν περί το 1930 και περιλαμβάνουν : Το Ανθρωπολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο ιδρύθηκε το 1886 και είναι εκ των παλαιοτέρων στην Ευρώπη. Το εγκληματολογικό Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1932, το Μουσείο Κρανιοπροσωπικής Εξέλιξης και Ιστορίας της Οδοντιατρικής -της Οδοντιατρικής Σχολής – το οποίο ιδρύθηκε το 1999 με σκελετικά εκθέματα που εκτείνονται χρονικά μέχρι το 1900 π.Χ. Το Μουσείο Φαρμακολογίας που δημιουργήθηκε το 1998 και συνίσταται σε όργανα και υλικά σχετικά με την εξέλιξη της φαρμακολογίας.
Πάρκο Στρατού - Γλυπτοθήκη
Ένα εικαστικό στολίδι στην κυριολεξία η Εθνική Γλυπτοθήκη, παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στεγάζεται απο το 2004 στους δυο πρώην στάβλους του Ιππικού. Η συλλογή συγκροτήθηκε απο έργα σπάνιας αισθητικής αξίας που μέχρι τότε ήταν διάσπαρτα στις αποθήκες της Εθνικής Πινακοθήκης, αλλά και σε άλλα πολύ αξιόλοα γλυπτά που δώρησαν καλλιτέχνες στην γλυπτοθήκη.Μέσα απο τον χώρο της έκθεσης επιχειρείται μια πανοραμική παρουσίαση της νεοελληνικής γλυπτικής, με την έκθεση χαρακτηριστικών έργων, των σημαντικότερων ελλήνων γλυπτών του 19-ου και του 20-ου αιώνα.
Νοσοκομείο «Η Σωτηρία»
Συνδεδεμένο με μερικές και μάλιστα οδυνηρές ιστορικές μνήμες της σύγχρονης Ελλάδας είναι το νοσοκομείο «Η Σωτηρία». Το νοοσοκομείο ευρίσκεται επι της οδού Μεσογείων 152. Ιδρύθηκε το 1902 σε μια καταπράσινη έκταση στην περιοχή του Γουδή. Στην ίδρυσή του πρωτοστάτησε η Σοφία Σλήμαν, που έπεισε την εκκλησία για την δωρεά του οικοπέδου. Ενώ η ίδια ήταν χορηγός της κατασκευής του. Με τα χρήματα της Σ. Σλήμαν οικοδομήθηκε το αρχικό κτίριο ενώ ευαισθητοποίησε παράλληλα και άλλες κυρίες της αθηναϊκής κοινωνίας, για να στηρίξουν την επιχορήγησή του. Την αρχιτεκτονική μελέτη του κτιρίου αλλά και την επίβλεψη της οικοδομής του έκαναν δωρεάν οι αδελφοί αρχιτέκτονες Ιωάννης και Μιλτιάδης Αξελός. Με τις προκύψασες δωρεές επωνύμων Αθηναίων κτίστηκαν τρία ακόμα κτίρια πέραν του αρχικού. Απο το 1910 για την ενίσχυση της αποπεράτωσης του νοσοκομείου, συνεστήθη ο περιώνυμος έρανος «τριανταφυλλάκι», που πήρε το ονομά του αποτο ρόζ τριαντάφυλλο, που πρόσφεραν οι υπεύθυνες κυρίες του εράνου, σε όσους συνέδραμαν οικονομικά. Για τον ίδιο επίσης σκοπό η Σοφία Σλήμαν διοργάνωσε μεγάλη δεξίωση στο «Ιλίου Μέλαθρον» προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την Σωτηρία. Τέλος στο ίδιο μήκος κύμματος της πολυμερούς φιλανθρωπικής προσπάθειάς της, έπεισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να δώσει για το νοσοκομείο μέρος του ποσού που είχε συγκεντρωθεί απο το έρανο των ομογενών Ελλήνων για τους Βαλκανικούς πολέμους. Ο αμέτρητος αριθμός θανάτων που ελάμβαναν χώρα λόγω της μάστιγας της φυματίωσης κατέστησε την «Σωτηρία» χώρο μελοθανάτων. Απο το 1919 η διοίκηση του νοσοκομείου περιήλθε στο κράτος, οπότε και επιτάθηκαν τα υφιστάμενα προβλήματά της. Με την έκσπαση της μικρασιατικής τραγωδίας, το νοσοκομείο κατέστη χώρος κοινωνικής αθλιότητας, αφού ένεκα των τραγικών συνθηκών διαβίωσης των ξεριζωμένων προσφύγων η φυματίωση θέριζε σαν δίστομο δρεπάνι, μεταδίδονταν με γεωμετρικό χαρακτήρα και οι πρόσφυγες συνέρρεαν κατά κύμματα στην Σωτηρία, στεγασμένοι σε αυτοσχέδια τσίγγινα καταλύματα, αποζητώντας ελπίδα σωτηρίας. Το γεγονός αυτό εξώθησε τον ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναίτ Ιστράτι όταν το 1927 επεσκέφθη το νοσοκομείο, να επικαλεσθεί μια χαρακτηριστική φράση απο την «Κόλαση» του Δάντη για να καταδείξει την τραγικότητα του χώρου. Είπε συγκεκριμένα ότι στην είδοσο του νοσοκομείου θα άρμοζε ανα αναρτηθεί η επιγραφή «Εσείς όσοι μπαίνετε, αφήστε κάθε ελπίδα» !!! Τέλος σημειώνουμε ότι στην Σωτηρία νοσηλεύετο για επι χρόνια η αισθαντική και ευαίσθητη ποιήτρια μας Μαρία Πολυδούρη, της οποίας ο ανεκπλήρωτος έρωτας για τον επίσης μεγάλο μας ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, κλόνισε ανεπανόρθωτα την υγεία της.
Στρατόπεδο Γουδί
Απο τον χώρο του στρατοπέδου έκσπασε στις 15 Αυγούστου του 1909 το ιστορικό ομώνυμο κίνημα του Γουδί, ενάντια στην φθορά και την πολιτική παρακμή τότε της χώρας, με ηγέτες τους Νικόλαο Ζορμπά και Πακίτο Ζυμπρακάκη, που έφερε τον μέγα Ελευθέριο Βενιζέλο και άλλαξε δραματικά τον ρού της ελληνικής ιστορίας. Ένα κίνημα που δικαιώθηκε όσο κανένα άλλο στην ελληνική ιστορία στους σκοπούς του και εξυγίανε την πολιτική ζωή και τον δημόσιο βίο, αντίπερα στην ηθική κατάπτωση την πολιτική παρακμή και την παραλυτική ψυχολογία που είχε κληροδοτήσει στον ελληνικό λαό, η ταπεινωτική ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Στον ίδιο χώρο έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 1922, η οδυνηρή, ηθικά απεχθής και πάνω απο όλα δικαιακά άδικη εκτέλεση των έξ, ως αποδιοπομπαίων τράγων της μικρασιατικής τραγωδίας, που δίχασε βαθιά τον ελληνικό λαό, με τις τραγικές της παρενέργειες να φτάνουν ακόμα και μέχρι τις μέρες μας. Μια πράξη πολιτικής μισσαλοδοξίας, απόρροια της έξαψης των πολιτικών παθών στην πατρίδα μας, που θα σκιάζει για πάντα ανεξάλειπτα τον πολιτικό πολιτισμό της πατρίδας μας. Η οποία όπως και εν τοις πράγμασι απεδείχθη, σηματοδότησε την βαθιά πολιτική και κοινωνική διαίρεση του λαού μας. Τέλος στον ίδο χώρο στις 30 Μαρτίου του 1952 έγινε η επίσης άδικη και απάνθρωπη εκτέλεση – και κατά την γνώμη μας όχι πολιτικά και ιστορικά ασύνδετη με την προηγούμενη, διότι η βία γενά βία – του αγωνιστή της αριστεράς Νίκου Μπελογιάννη απο την Αμαλιάδα και των συντρόφων του. Στην φωτογραφία η Πλατεία στο τέρμα Αμπελοκήπων, στην συμβολή των οδών Κηφισίας και Αλεξάνδρας, τις μεταπολεμικές δεκαετίες. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr